mei 2019

Teylers Museum had de prachtige tentoonstelling 200 soorten groen over de botanische tekeningen van Franz (1758-1840) en Ferdinand Bauer (1760-1826).

Hierin viel te lezen dat Franz als tekenaar werd aangenomen bij Kew Gardens in Londen. Dat was te danken aan directeur Joseph Banks, die tevens voorzitter van de Royal Society was. Franz Bauer tekende talrijke exotische planten, maar hield zich daarnaast onder meer bezig met plantenziekten. Hij maakte daarvan studies, niet alleen als tekenaar, maar ook als plantkundig onderzoeker.

Zo onderzocht Bauer tarwebloesemgalaaltjes, waardoor hij in 1822 in een lezing voor de Royal Society wist uit te leggen hoe de aantasting van graan door deze wormpjes in zijn werk gaat. Eerder verdiepte hij zich in de levenscyclus van zwarte roest, een schimmel die tarwe aantast en misoogsten had veroorzaakt in Engeland. Joseph Banks had voor dit onderzoek opdracht gegeven en liet de resultaten rondgaan onder grondbezitters. Beide plantenziekten komen in de wereld overigens nog steeds voor.

Joseph Banks, ik zie hem zo voor me terwijl hij achter zijn bureau zit. Dat komt doordat hij zeer levendig ten tonele werd gevoerd in de roman The Signature of All Things van Elizabeth Gilbert uit 2013. Deze roman bevat een mengeling van historische figuren en verzonnen personages. Hoofdpersoon is de fictieve Alma Whittaker, de dochter van een uit Londen naar Amerika geëmigreerde plantenkenner. Alma ontpopt zich als een van de zeldzame vrouwelijke botanische wetenschappers van de 19de eeuw. In haar veelbewogen leven brengt ze jaren in de tropen door en, veel later, in de Amsterdamse Hortus. Ze doet niet onder voor haar mannelijke collega’s wanneer ze waarheden op het spoor komt die de natuurwetenschap voorgoed veranderen.

In Nederland verscheen dit boek met de titel Het hart van alle dingen, ongetwijfeld omdat men zo nodig moest aansluiten bij het chicklit-imago van Elizabeth Gilbert, maar die titel slaat nergens op. Beter was geweest Een teken in alle dingen, want de titel verwijst niet alleen naar de vele door Alma op te lossen raadselen in haar leven, maar ook naar het hardnekkige geloof in de 16de-eeuwse signatuurleer* van haar grote liefde. Dat laatste moet wel problemen opleveren voor een wetenschapster als Alma, zou je zeggen. En problemen zijn er inderdaad. Alleen op een iets andere manier. Maar dat kunt u beter zelf lezen. Misschien voldoet dit boek niet aan hoogstaande literaire maatstaven, maar Gilberts uitzonderlijk wendbare verbeeldingskracht maakt dat meer dan goed.

* De theorie dat het uiterlijk van planten aanwijzingen geeft voor hun medicinale werking voor de mens.